DELPHOS, KNOSSOS VE CUPOLA! TASARIM VE SANATA ADANMIŞ BİR HAYAT: MARIANO VE HENRIETTE FORTUNY

Sanata ve tasarıma adanmış bir hayat, bir aşk hikayesi, bir ev, bir elbise, bir şal ve bir müze!

Seneler önce moda müzelerini araştırırken bu müze ile karşılaşmıştım. O yazıyı okumak için “Dünyanın En İyi 17 Moda Müzesi” yazımı ziyaret edebilirsiniz. Hikayesinden notlar almış fakat yazmaya fırsat bulamamıştım. Geçtiğimiz günlerde Pinterest’te bu efsane elbisenin görseli tekrar karşıma çıkınca o an aldığım notları bir araya getirerek başladım yazıyı hazırlamaya. Yazdıkça ve araştırdıkça aslında Fortuny çiftinin birçok tasarımla alakadar olduğu, sanata ve tasarıma katkılarının olmasını öğrenmemle şaşkınlığım biraz daha arttı. 

Bir elbise ile başladığım araştırmalar beni nerelere götürdü. Ve en etkilendiğim aşk ve evlilik hikayelerinden biri oldu. Kafasını aynı şeye yoran iki kişi ve hayatını adadıkları yollarının kesişmesi… Bir bütün olup tüm bildiklerini, çalışmalarını ortak bir paydada birleştirip ortaya inanılmaz eserler çıkaran iki kişi. Belki de onların ki, aşkla, umutla, araştırmayla ve çok çalışarak geçirilen bir  hayat ortaklığı… 

Görmüş olduğunuz Venedik’te bulunan ve günümüzde müze olarak kullanılan bu ev; Palazzo Fortuny. Fortuny ismini ise içinde yaşayanlar Mariano ve Henriette Fortuny’den alıyor. Hikayemizin kahramanlarını tanımadan önce isterseniz bugün bir sanat müzesi olarak kullanılan evlerine yani Palazzo Fortuny’e bir göz atalım… 

Palazzo Fortuny

15’inci yüzyıldan kalma, Pesaro ailesine ait olan, büyük ve Gotik bir yapıya sahip ev, Mariano Fortuny tarafından satın alınır ve fotoğraf, tasarım, resim ve tekstil atölyesine dönüştürülür. Bugün müze olarak kullanılan ev aslında Mariano ve eşi Henriette’nin tüm zamanlarını geçirdikleri evdir.

Binanın duvarlarını Fortuny tarafından oluşturulan odalar, duvar kilimleri ve sanat eserleri süslüyor. Mariano Fortuny’nin çalışma ortamı, duvara asılı olan eserleri, tabloları ve meşhur lambaları gibi eklektik çalışmaları ve 19’uncu yüzyılın entellektüel ve artistik sahnelerini yansıtıyor. Fortuny Müzesi, 1956 senesinde eşi Henriette tarafından şehre bağışlanıyor. Müze koleksiyonunda sanatçıların oldukça fazla sayıda bulunan çalışmaları, o günlerin anlaşılabilmesi açısından ışık tutuyor. Bu eserler, belirli başlıklarda; resim, ışık, fotoğrafçılık, tekstil ve giyim, sergileniyor. Mesela müzenin ilk katı sanatçının resimleri, kumaş ve lamba tasarımları, ikinci katında daha fazla açık alan bırakılarak ise duvarlar ve camlar ve mekan kullanımı ile sanatçının çalışma alanını yansıtıyor.

http://fortuny.visitmuve.it/en/il-museo/museum/building-and-history/

Mariano Fortuny Kimdir?

Resim, heykel, fotoğraf, moda tasarımı, tiyatro dekoru, resim ve daha birçok yönde sanata ve tasarıma adını kazımış bir isim Mariano Fortuny.

Hikayemizin erkek kahramanı meşhur sanatçı Mariano Fortuny; yakışıklı ve kültürlü bir adam. Sanatın ve tasarımın her alanında adını mutlaka gördüğümüz Fortuny, 11 Mayıs 1871’de İspanya’da doğar, Fransa’da yetiştirilir ve annesi Cecilia de Madrazo ve kız kardeşi María Luisa ile Venedik’te yaşar.

Barselona Akademisi’nde eğitim alır ve 1858 senesinde “Prix de Rome” ödülünü kazanır. Fas yetkilileri tarafından 1859’daki İspanya – Fas savaş sahnelerini resmetmek için görevlendirilir ve sonrasında tekrar İspanya’ya döner. Fakat İspanya’da çok kalmaz. Önce Paris’te bir sene geçirir ve orada Fortuny’i dünyaya tanıtacak galerici Goupil ile tanışır. Sonra İtalya’ya, hayatının geri kalanını geçirmek için döner.

20’inci yüzyılın başında oldukça önemli ve şık tasarımlara imza atan Mariano Fortuny anısına yapılan müzede tasarımcıya ait birçok önemli parça sergileniyor. 1907’de Palazzo Fortuny’nin çatı katında kurulan bir tekstil atölyesi ile çiftin tekstil sektöründeki maceraları başlar. Mariano bu süreci şöyle tanımlıyor: “Eşim ve ben, Palazzo Orfei’de tamamen yeni bir yöntem kullanarak bir baskı atölyesi kurduk … Bu endüstri ipek şallarla başladı ve elbiselerle geliştirildi.” 

Tekstilden, fotoğrafa, resimden, ürün tasarımına kadar sanat ve tasarımın birçok alanında üretim yapan Fortuny, 1901 ve 1933 seneleri arasında, kumaş ve baskı metodları üzerine 22 patent başvurusunda bulunmuş.

Henriette Fortuny Kimdir?

Adèle Henriette Élisabeth Nigrin, 4 Ekim 1877’de Fontainebleau’da doğar. Geçmişi hakkında fazla bilgi bulunmayan Henriette hakkında emin olunan tek şey 47 sene boyunca Mariano’yla birlikte birçok sanat eseri ve tekstil ürününde başarıya imza atar. Geçtiğimiz yüzyılda zekası ve duyarlılığı ile döneminin birçok sanatçısını desteklemiş ve ilham vermiştir. Henriette, zekasını, aşkını ve adanmışlığını sanatsal partnerliği oluşturabilmek için uygulamış. Henriette eşiyle birlikte yaşadıkları evde onun yanında hem yaşamış, hem de baskı kumaşlar ve ipek abajur başlıkları üreterek çalışmıştır. Uluslararası müşteriler kazanması için ilişkiler geliştirmiş. Mariano ise onun bu azmini ve çalışmalarını her daim resmetmiş ve fotoğraflamış. Bugün Palazzo Fortuny yani Fortuny Müzesi’nde bulunan “Henriette.Portrait of Muse” sergisinde Henriette’e ait birçok fotoğraf ve resim bulabilir, bir sanatçının arkasındaki kadını ve o sanatçının aşık olduğu kadının hayatını inceleyebilirsiniz. 

1949’da kocasının ölümünden sonra Henriette, kalan hayatını Mariano’nun vasiyetini yerine getirmek için çalışmış. Mariano’nun çalışmalarını vasiyeti üzerine İtalyan ve İspanyol müzelere bağışlamış ve Venedik’te yaşadıkları evi sanat çalışmalarını yansıtmak üzere düzenlemiş. 

Sanata Adanan Hayatta Bir Aşk Hikayesi!

Henriette, 1902’de Paris’te Fransa’nın sanatsal çevresine sık sık ziyaretlerde bulunan Federico “Coco” de Madrazo, Mariano’nun kuzeni, sayesinde Mariano ile tanışır.

Henriette narin ve uyumlu olmasının yanı sıra güzel, şeffaf, zarif ve etkileyici bir kadındır. Oval bir yüzü ve derin bakışları ile Mariano’nun kalbinin sahibi olur. Derin aşk hikayesinin başlamasıyla kreatif bir macera da başlar.

Fortuny Tabloları!

“Tetuan Muharebesi” gibi büyük boyutlu çalışmalar yapan Fortuny, daha karakteristik, ince detaylarla dolu küçük eserleri, hayali bir 18. yüzyıl sahnesinin çekiciliğini ve cazibesini yeniden ele geçirmeyi hedefler.

Cupola Fortuny

Mariano Fortuny Paris’te geçirdiği birkaç ay için Boulevard Berthier caddesinde yaşadığı evin bir bölümünü studioya çevirir ve tiyatro üzerine çalışır. 1893’teki bu çalışmalarının amacı, Wagner’in operalarındaki bazı senografik sorunları aydınlatma ile çözmektir. Fortuny gaz lambası ve yeni teknoloji elektrikli aydınlatmaları karşılaştırır. Ona göre gaz lambalarında, elektrik lambalarında olmayan bir dinamizm ve büyülü bir aydınlatma vardır. Fakat elektrik lambaları ise yoğun bir şeyi sergilemek için ideal bir modern yöntemdir. Fortuny bu yoğunluğun birçok aydınlatma ile dağıtılarak sağlanabileceğini düşünür. Tiyatrolarda elektirikli aydınlatmaların yararları hakkında 1904’te 13 sayfalık “éclairage scénique” adında bir tez yayınlar.

Bu aşamada ise” Cupola Fortuny” adını verdiği kompleks bir aydınlatma sistemi geliştirir. Bu tezden pasajlar okumak için aşağıdaki adresleri ziyaret edebilirsiniz.

Fortuny’nin elektrikli aydınlatmaların, gaz lambalarından ayrılması konusundaki pragmatik görüşleri ve ışık yoğunluğunun farklı şekillerde kullanılmasının Wagner sahnelerindeki psikolojik farklılıkların temsil edilebileceği görüşünü ortaya çıkarır. Fortuny bu konuyu ise şöyle açıklıyor; “Eğer biri karanlık bir odaya güneş ışığı sızmasını sağlarsa, tepeden ışık gelecektir ama odayı aydınlatmaya yetmeyecektir. Fakat ışığın geldiği yere bir beyaz kağıt yerleştirilirse ışık dağılacak ve tüm odayı aydınlatacaktır. Bu iki durumda da odaya giren ışık miktarı eşittir. Bu deneyin kanıtladığı şeyleri görünebilir kulanın ve göz bebeklerinin daha iyi açılmasını sağlayanın odaya giren ışık miktarı değil ışık kalitesidir.”

Bu gibi birkaç teori ile birlikte Fortuny ışığın, tasarlanması ve yansıtmasıyla ilgili merkezi senografi üzerine karışık bir sistem geliştirir. İlk küçük ölçekli modeli 1899’da geliştirir ve bu sistem bugün Fortuny Müzesi’nde sergilenmektedir. Daha sonra 1901’de Milano’da La Scala’nın Tristan und Isolde eseriyle çalışmalarını daha profesyonel bir alanda sergileme olanağı bulur.

 

Fortuny 1907’de sahneler için yeni bir aydınlatma sistemi geliştirir. Bir kamera tripodundan ilhamla tasarlanan bir lamba ile Fortuny, o dönemin gölgeleme biçimini alt üst eder. Mariano Fortuny tarafından tasarlanan bu lamba, silindir şeklindeki kubbesi sayesinde sahne ışıklarını anında gökyüzü kadar aydınlık hale ve alacakaranlık kadar sönük hale getirebiliyor.

Fortuny’nin aydınlatma ile ilgili çalışmaları hakkında daha fazla bilgi edinmek için aşağıda paylaştığım linkleri ziyaret edebilirsiniz.

https://books.google.com.tr/books?id=k0CbJZiC07oC&pg=PA192&lpg=PA192&dq=Cupola+dome+fortuny&source=bl&ots=-0IsHkxPZ3&sig=ACfU3U35FwTNbstfHM5tl5sRO3ctIDzbWw&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjgvOH8nfzgAhUFgHMKHZo7CB8Q6AEwBnoECAkQAQ#v=onepage&q=Cupola%20dome%20fortuny&f=false

https://books.google.com.tr/books?id=geTQAQAAQBAJ&pg=PA84&lpg=PA84&dq=Cupola+dome+fortuny&source=bl&ots=pDdRROMXij&sig=ACfU3U0rNiFtA86KFMI6RunRS0FZfgz8-A&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjgvOH8nfzgAhUFgHMKHZo7CB8Q6AEwB3oECAMQAQ#v=snippet&q=300%20copies&f=false

Knossos Şalı!

Henriette eşi Mariano’nun tutkularını paylaşır.Henriette’in ciddi bir şekilde çalıştığı baskılar Knossos’un ilk örneklerinin hazırlanması aşamasında çekilen fotoğraflardır. 

Giyim sektörünün ilk ürünü olan ve Mariano Fortuny’nin tekstil ve giyim sektöründe bir tasarımcı olarak anılmasını sağlayan baskılı ipek taftadan yapılan şallar Knossos’lardır. 450 cm’e 110 cm genişliğinde olan bu şallar, Yunan şallarını ya da Hint elbisesini andırır.

Yüksek zanaat, deneyim ve inovasyon ürünü olan bu şallar Fortuny’nin ilk kreasyonu olmakla birlikte ona uluslararası bir başarı da kazandırır. 

 

Fortuny Müzesi, şalların hazırlandığı papirüs çiçekleri, kalp şeklindeki avuç içi, stilize edilmiş çiçekler ve argonotların olduğu baskı örneklerini sergiler.

 

 

Tasarımcılar, Knossos tasarımları ile erken Korint, Girit, Minos ve Yunan devirlerinde bulunan vazo süslemelerine atıfta bulunur. 

 

İlk Knossos tasarım prototipleri, 29 Mart 1906’da Paris’te açılan Countess of Béarn özel tiyatrosu için hazırlanan bale gösterisinde kullanılır. 

 

Aylar süren kumaşlar üzerindeki yoğun renk ve motif deneylerinden sonra Mariano ve Henriette 15 farklı çeşit Knossos üretirler. 

 

Knossos tanıtımı, Amerikalı modern dansçı Ruth Sr.Denis’in de katılımı ile 24 Kasım 1907’de Berlin’e yapılır. 

 

Her bir Knossos’u tanımlayan ve nasıl yapıldığını anlatan bir kitap çıkar. Knossoslar ise; “Alblan”, “Aldou”,“Algan”, “Alro”, “Gandou” ve “Tilleul” olarak anılır.

Knossos birden fazla şekilde giyilebilir olarak tasarlanmış. Baş üzerine örtülebildiği gibi aynı zamanda vücudu saran elbise olarakta kullanılmış. 

Tüm bunların yanı sıra Henriette, Mariano’nun resmettiği yukarıda gördüğünüz “Portrait in Pompeian Costume” resmiyle ölümsüzleşmiştir. 

Ve Delphos!

Delphos…

İlk bakışta oldukça sade, sanki üzerinden akıyormuş gibi hafif gibi görünen ve üzerindeki bütün emeği pileleride saklı bir elbise. Şimdi bu elbisenin hikayesine bir göz atalım…

Mariano Fortuny’nin en büyük başarılarısı olarak Yunan mitolojisinden esinlendiği bu elbise gösteriliyor. Elbise tasarımında Fortuny, Helenistik klasik heykellerden biri olan, 1896 senesinde Delphi’de bulunan “Charioteer of Delphi” yani “Delphi Arabacısı” heykelinden esinlendiği belirtiliyor.

 

Bir fotoğrafın arkasında yer alan notta ise Mariano Fortuny elbisenin asıl tasarımcısının eşi Henriette olduğunu belirtiyor.

 

Elbise, 1920’lerde bazı modeller Peplos – antik Yunan’da insan bedenini kapamak için giyilen elbise, adı altında mankenler tarafından moda pazarına tanıtılmış. 

EŞSİZ BİR TASARIM!

Basit bir monokrom elbise olan ve kumaşın dört parçasından oluşan silindirik bir yapıda tasarlanan Delphos, ipek ya da ipek taftadan dik bir şekilde dikilir. Elbise, koltuk altından omuza kadar iç şeritlerin belirli açılar oluşturularak hazırlanır ve omuzlarda tutturularak aşağı süzülür. Yakası ve kolları urgan ip sayesinde ayarlanabilir ve süslememeleri ise Murano camından yapılan boncuklardan oluşuyor. 

“Fortuny 1905 senesinde terzi dikimi elbise ve özel takımların 10$ olduğu bir zamanda bu elbiseyi 125$’a mal etmiş.  ve bugün hala Fortuny’nin o elbiseyi nasıl diktiği bilinmiyor, asistanlarına bile dikim özelliklerinden bahsetmemiş.” Amy Renee Dykes

PİLE!

Elbisenin en öne çıkan özelliği pileleri. Parmak ve tırnakların yardımı ile  sıkıştırılarak dikilen elbisenin her yanında bulunan yoğun dikey dalgalar 450 katlamaya kadar ulaşmış. 

Pileleme işlemi sadece boyuna yani dikey olarak yapılmış, zengin bir dalga efekti verebilmek için bakır tüpler ya da ısıtılmış seramik kullanılmış. 

 

Kumaş renkleri ise yumuşak renk tonlarından koyu renk tonlarına kadar değişiklik gösteriyor. Bu sayede renk değiştirerek gölgeleme oluşturulan pilelerin ve ipeğin hareket ediyormuş gibi görünmesi sağlanmış. 

ÜNLÜ BİR ELBİSE!

Zamanın ünlü kadınları tarafından giyilen Delphos, böylelikle geniş bir kitlenin tanıdığı bir elbise haline gelmiş. Dönemin aristokratik kadınları, dansçılar ve aktrisleri tarafından giyilen elbise devrimsel bir elbise halini almış. İlk elbise ise Eylül 1909’da, günümüzde 1920’lerin Lady Gaga’sı olarak anılan, aristokrat Marchesa Luisa Casati tarafından satın alınmış. 

 

Delphos genellikle  belde baskılı ipek bir kemerle ya da tafta ile giyilmiş ve bir başka Fortuny üretimi olan Knossoslar, ceketler, tunikler ve baskılı kadifeler ile kombinlenmiş. 

 

Fortuny tasarımları o kadar ünlenir ki, Marcel Proust kitaplarında yer alan karakterleri Oriane de Guermantes ve Albertine’e  onun tasarımlarını giydirir.

1988 senesinde ünlü modacı Issey Miyake ise Fortuny tasarımı Delphos elbiseyi günümüze uyarladığı bir koleksiyon ile karşımıza çıkar; “Pleats Please!”, “Plise Lüften!” 

Yazı Kaynak:

İstanbul Sanat Evi

Myartguides.com

GezipGordum.com 

Palazzo Fortuny Museum

Brittanica.com

Google Arts & Culture – It All Begun With A Silk Scarf The Knossos

Arabeschi.it

The Athanaeum

Museo Del Prado